Over de magie van de yoik 🌿

Van klusjes naar verlangen

De dagen rijgen zich aaneen, gevuld met klusjes en de voorbereidingen voor het nieuwe lesjaar van de Jaaropleiding Kruidenvrouw. Tussendoor genieten we van de zon, en van elkaar.

Maar in mijn achterhoofd blijft het kriebelen om terug te gaan naar ‘mijn rots’. Vorige week schreef ik over onze eerste kennismaking (je leest het hier) en ik kan niet wachten om me verder te verdiepen.

Ik probeer het perfecte moment te vinden om in alle rust terug te gaan, maar halverwege de week moet ik om mezelf lachen. Tuurlijk komt dat rustige moment niet vanzelf aanwaaien, dat moet je creëren.

Practice what you preach, juffie… is dit niet precies wat je altijd tegen je cursisten zegt?

Oké, oké … boodschap ontvangen. Ik spring in de auto, want tijd voor een lange wandeling is er niet.

De Rots trekt weinig van me aan

Ik neem een offer mee voor de Rots. Het liefst had ik zelf iets gemaakt of gebakken, maar bij gebrek aan tijd gaan er een paar van mijn lievelingskoekjes mee. Het gaat tenslotte om de intentie.

Vol verwachting parkeer ik een eindje verderop mijn auto en wandel naar de Rots. Ik begroet hem met respect, leg mijn offer neer en ga op het bankje vlakbij zitten. Ik sluit mijn ogen en strek mijn voelsprieten uit.

De Berk naast me kijkt nieuwsgierig op me neer, haar hoofd schuin, alsof ze zich afvraagt wat ik kom doen. Een bedrijvig vogeltje pauzeert even, schudt zijn kop alsof het hoofdschuddend ‘ach ja, mensen’ denkt, en gaat dan verder met scharrelen.

Het duurt even voordat ik de Rots ervaar. Dan, heel zacht, voel ik zijn gebrom. Eentonig, maar goedmoedig, als een oude man die tevreden voor zich uit humt. Ik begroet hem nogmaals, maar hij lijkt me niet op te merken, of hij heeft gewoon weinig interesse.

Na een tijdje in stilte gezeten te hebben, wandel ik wat teleurgesteld terug naar huis. Dit was niet de ontmoeting die ik voor ogen had. Maar de aanhouder wint, en de volgende ochtend ben ik er opnieuw, dit keer in alle vroegte.

Pure magie!

Zodra ik uit de auto stap, merk ik het verschil. Ik moet nog een stukje wandelen, maar het contente gebrom van de Rots is nu overduidelijk aanwezig. Ik strek mijn voelsprieten uit en tot mijn verbazing voel ik niet alleen de Rots, maar ook iets anders. Iets jongs, sprankelend en speels.

Met ingehouden adem wandel ik dichterbij. Voor mij strekt het meer zich uit in de ochtendrust, en de Rots baadt in de eerste zonnestralen. Maar in mijn geestesoog zie ik iets heel anders: een jong meisje dat op de Rots zit, ze kan niet ouder zijn dan een jaar of zes. Ze draagt een kleurrijke gákti, de traditionele kleding van de Sami, en bungelt vrolijk met haar benen over de afgebroken rand van Rots.

Met een heldere kinderstem yoikt ze de Rots, terwijl ze hem vriendschappelijke klopjes geeft. Rots glundert van plezier en bromt goedmoedig met haar mee.

Ze wisselt het woordeloze yoiken af met iets wat klinkt als een kinderrijmpje. Ik versta de woorden niet letterlijk, maar ik weet wat ze zingt: ‘De lieve Rots die nooit verdrietig is, omdat hij zijn andere helft niet mist.’ Ademloos kijk ik toe, tot ze van de Rots springt en vrolijk uit mijn zicht huppelt.

Langzaam keer ik terug naar het hier-en-nu, waar de Rots me nog steeds niet opmerkt, maar tevreden ligt te brommen in het meer.

Gegrepen door haar betoverende yoik ga ik thuis verder op onderzoek uit in de cultuur van de Sami.

Wat is een Yoik?

Je zou een yoik kunnen omschrijven als de traditionele muziek van de Sami en een belangrijk onderdeel van hun dagelijks leven.

Onderzoekers noemen yoiken een van de oudste nog levende muziektradities in Europa. Volgens de mondelinge overlevering kregen de Sami hun yoiks van de elfen en feeën van de Arctische landen.

Yoiken is diep verbonden met de natuur, de omgeving en de mensen zelf. Het is geen lied dat iets beschrijft, een yoik vangt de essentie van een persoon, dier of landschap. Ze zingen dus niet ‘over’ een rots, ze zingen ‘de’ rots. Wie luistert, krijgt niet alleen een beeld, maar ook een gevoel bij datgene wat geyoikt wordt, alsof je er even in ondergedompeld bent.

Zo kun je een persoon yoiken, om een beeld en gevoel van zijn karakter over te brengen. Een rustig persoon krijgt een rustige yoik, terwijl het tempo van een uitbundig mens veel hoger ligt. Je kunt iemand yoiken die je mist, om zijn nabijheid te voelen, of iemand yoiken als eerbetoon.

Alles heeft zijn eigen yoik

Maar ook alles in de natuur heeft zijn eigen yoik: een berk, een rivier, een rendier, een rots. Door te yoiken roep je de essentie van dat wezen of die plek op. Je kunt de berg of het bos waar je woont yoiken bij heimwee, of om de plek te eren. Je kunt je (huis)dieren yoiken, om je verbonden met ze te voelen. En zelfs een plant of boom, om zijn (genees)kracht aan te roepen.

Yoiken is dan ook een zuiver sjamanistische traditie, zoals we die bij alle inheemse volkeren terugzien: van de Native Americans tot de Maori’s. En elke inheemse cultuur kent zijn eigen manier om via zang, dans, chanten of drum te verbinden met de bezieling van de natuur. Niet alleen om ‘over’ iets te zingen, maar om die energie werkelijk te voelen, te dragen of te benutten.

Een yoik is meestal woordeloos en klinkt als een serie klanken die in elkaar overvloeien, zoals ‘hei o lole lo or na jo jo’. Op zichzelf betekenen die klanken niets, maar samen dragen ze de essentie van wat er geyoikt wordt. Soms worden er woorden gebruikt, dat kunnen namen zijn, kinderrijmpjes, een kort verhaal of een metafoor. Luister hier naar een paar voorbeelden van traditionele Yoik.

Van normaal naar verboden en herontdekt

Vroeger was yoiken een vanzelfsprekend onderdeel van het dagelijks leven van de Sami. Iemand kon tijdens een verhaal spontaan beginnen te yoiken om een persoon, dier of landschap op te roepen. Het was dus niet iets wat enkel werd gebruikt tijdens rituelen of door een sjamaan. Yoiken was onlosmakelijk verbonden met elke Sami.

Met de kolonisatie en kerstening van Sápmi werd yoiken verboden. De kerk zag het als heidens en als zwarte magie, iets wat geen plaats had binnen een ‘zuivere’ christelijke traditie. Pas in 1950 werd het verbod opgeheven en nog later, pas in 1988 werd yoiken officieel erkend als onderdeel van de Sámi-cultuur.

Binnen families bleef de traditie soms in leven, maar in het dagelijks leven van de meeste Sami speelt het helaas nog maar een kleine rol. Gelukkig brengen moderne artiesten de yoik weer tot leven, zoals Ellen Molnia, die hier in Zweden een meer yoikt. De bekendheid groeit langzaam, maar het zal tijd kosten voordat de yoik weer zijn rechtmatige plek in de Sami-cultuur heeft herwonnen.

De kracht van eenvoud

Tot zover weer een klein stukje over de Sami cultuur.

Wat ik zo ontzettend gaaf vind, is hoe de Sami op zo’n eenvoudige manier de bezieling van alles in de natuur weten te vangen. Van mensen en dieren tot planten en landschappen. Niet alleen om die essentie op te roepen en te voelen, maar ook om ermee te werken.

Ze hebben daar geen ingewikkelde rituelen voor nodig. Met de yoik verweven ze die verbinding met de bezieling van de wereld in hun dagelijks leven, zo natuurlijk als ademhalen.

Ook in onze Lage Landen zullen ooit sjamanistische tradities bestaan hebben. Onze eigen manieren om die verbinding te maken. Die kennis is helaas verloren gegaan, maar dat betekent niet dat wij deze verbinding niet meer kunnen maken. Want dat kan wel!

Mijn eigen zoektocht

Zelf heb ik jaren naar mijn manier gezocht.

Hoe ik kon werken met de bezieling en de kracht van kruiden, zonder het kruid zelf te hoeven oogsten. Want soms stond het me echt tegen om een levend wezen te plukken, en dus te beschadigen, omdat ik het nodig had. Sommige planten leken zich er niets van aan te trekken, maar andere planten wel degelijk.

Dus er moest toch ook een andere manier zijn, één die bij mij paste, zonder de gebruiken van een andere cultuur te kopiëren?

Zo zijn uiteindelijk de Kruidensymbolen tot stand gekomen.

Maar dat verhaal moet wachten tot volgende week, want deze nieuwsbrief is al lang zat! ;)

Lieve lezer, als je deze week weer aan de wandel gaat, zoek dan iets in de natuur dat je aandacht trekt. Misschien is het dezelfde boom of plant als vorige week, misschien roept dit keer iets anders je aandacht. Maak er een klein spel van: wat voel je nu? Kun je iets anders waarnemen dan de vorige keer? Misschien een gevoel, een beeld, of zelfs een woord dat bij je opkomt. Niet over nadenken, laat het maar gewoon ontstaan.

Ik wens je een prachtige ontdekkingsreis. Tot volgende week, dan gaan we verder met dit avontuur.

Afbeelding: 1928 Lyngen Troms Norway group Mountain Sami people. T. Høegh/Wikimedia Commons